Op deze pagina staan diverse lezingen gehouden ter gelegenheid van boekpresentatie van de Nederlandse vertaling van "As One is" : "Leven zonder gisteren of morgen".
Zaterdag, 9 januari 2016. 13.00 – 16.00 uur. Boekhandel Douwes, Herengracht 60, 2511 EJ Den Haag.
Lezing van: Gerolf T'Hooft namens Uitgeverij Synthese
Dames en heren,
Heel hartelijk welkom hier in boekhandel Douwes, naar aanleiding van een nieuwe Krishnamurti-uitgave bij uitgeverij Synthese. En met nieuw bedoelen ook werkelijk nieuw. Er bestaat in Nederland al vele jaren een serieuze Krishnamurti-traditie. Dat is niet zo verwonderlijk; het was namelijk in Nederland, meer bepaald in Ommen, dat Krishnamurti zijn werk als onafhankelijk leraar begon toen hij zich zowel persoonlijk, maar vooral inhoudelijk, losmaakte van de theosofische beweging en haar ideologie waarbinnen hij was voorbestemd op te treden als wereldleraar. Dat heeft ertoe geleid dat het werk van Krishnamurti in de loop der jaren breed is uitgegeven in het Nederlands taalgebied. Veel nieuwe uitgaven zijn dan ook geactualiseerde heruitgaves van werk dat al eerder in het Nederlands is verschenen. Zeker niet onverdienstelijk, want het laat zien dat de belangstelling voor de ideeën van Krishnamurti nog steeds leven en dat de reeds gepubliceerde toespraken ook nieuwe generaties lezers weet te boeien.
Het boek dat we hier vandaag ten doop houden – Leven zonder gisteren of morgen – is echter nieuw in de zin dat het toespraken van Krishnamurti bevat die nog niet eerder in het Nederlands beschikbaar waren. Ook voor het Engels taalgebied was het een primeur toen enige tijd terug As One Is verscheen. We zijn als uitgeverij dan ook bijzonder verheugd deze teksten in de uitstekende vertaling van Hans van der Kroft te kunnen uitgeven. De genereuze medewerking en ondersteuning van zowel Hans van der Kroft als de Stichting Krishnamurti Nederland maken het niet alleen mogelijk nieuw werk aan het bestaande toe te voegen, maar ook grote delen van het reeds bekende werk beschikbaar te houden voor nieuwe generaties lezers. Onze grote en zeer gewaardeerde dank daarvoor!
Dat Krishnamurti telkens weer in staat blijkt nieuwe generaties te inspireren heeft, denk ik, tal van oorzaken. Het onderricht van Krishnamurti onderscheid zich bijvoorbeeld van heel wat andere zgn. ‘spirituele’ stromingen doordat het zich direct en zonder veel omwegen richt tot alledaagse, concrete aspecten van het leven waarin zich de menselijke problematiek van vrijheid en gebondenheid in al zijn facetten openbaart. En deze aspecten van het leven zijn tijdloos. Elke generatie loopt telkens weer vast in of ziet zich geconfronteerd met de beperkingen, tekortkomingen en ongewilde uitkomsten van wat het betekent mens te zijn. De angst voor het onvermijdelijke einde, de daarmee samenhangende vragen rond zin- en zinloosheid van het eigen bestaan, de omgang en het samenleven met medemensen, opvoeding, verantwoordelijkheid, onvrijheid, conditionering, geweld, onverdraagzaamheid, de honger naar bezit, veiligheid en macht, de veranderlijkheid en onvoorspelbaarheid van het bestaan, teleurstelling en verdriet – allemaal aspecten waar ieder mens, jong of oud, mee te maken krijgt en in het reine probeert te komen, op wat voor manier dan ook. Het zijn deze kwesties die Krishnamurti rechtstreeks in de ogen kijkt en probeert te doorgronden. Seeing is knowing, knowing is doing. Geen strategieën, geen methodes – de ontdekking van het ongeconditioneerde is een padloos pad, een direct schouwen van de werkelijkheid. Niet zozeer de werkelijkheid buiten ons, maar de structuur van onze eigen waarneming en hoe die onszelf voortdurend in de luren legt en de zaken anders voorspiegelt dan ze werkelijk zijn. Wie dit ontdekt, wie deze waarheid ‘uithoudt’ en van daaruit leeft, is vrij van verleden en toekomst. M.a.w. zelfkennis (‘As One Is’) leidt tot fundamentele vrijheid (‘Leven zonder gisteren of morgen’) – correcter kan een Engelse titel volgens mij niet worden vertaald in het Nederlands.
Deze directe benadering spreekt zowel beginnende als gevorderde ‘zoekers’ aan. Beginners, omdat zij – nog gevrijwaard van allerlei ideologieën, denkbeelden en projecties – meteen herkennen waar het Krishnamurti om te doen is. Gevorderden, omdat zij – vastgelopen in de eindeloze labyrinthen van dogmatische religies of spitsvondige filosofieën – de aanwijzingen van Krishnamurti ervaren als een frisse wind, ongecompliceerd en verhelderend; eindelijk iemand die zegt waar het eigenlijk om gaat.
Maar de belangrijkste reden voor de herkenning van Krishnamurti’s boodschap en de bereidheid er naar te luisteren is de wijze waarop hij zijn toehoorders aanspreekt. Of hij het woord richt tot slechts enkelen of tot een groep van een paar honderd, telkens opnieuw maakt hij contact met de individuele mens en spreekt hem of haar aan in zijn meest intieme mens-zijn. Wars van autoriteit, maatschappelijke positie, zelfbeeld, etnische of religieuze achtergrond – direct, van hart tot hart. Dat is de kracht van zijn onderricht, toen en ook nu.
Ik hoop van ganser harte dat wij als uitgeverij een klein stukje kunnen bijdragen aan het beschikbaar houden van dit sprankelende alternatief, dit bevrijdend perspectief dat – zeker in deze tijd van grote veranderingen die onvermijdelijk gepaard gaan met veel onzekerheid, pijn, geweld en verdriet – velen kan bijstaan en inspireren op weg naar een menswaardige toekomst.
Lezing van mevrouw Marina Kuyper, Voorzitter SKN
De nederlandse vertaling van het boek: AS ONE IS voegt wéér een boek toe aan de tientallen boeken van Krishnamurti die er inmiddels in het nederlands zijn vertaald zijn door Hans van der Kroft.
Hans is een vertaler van het eerste uur, samen met Henri Methorst die inmiddels overleden is.
Dankzij Hans komen er nog steeds met regelmaat goede vertalingen op de markt. We weten allemaal dat Hans inmiddels een hoge leeftijd heeft bereikt (87) en dat we dus bijzonder blij mogen zijn dat hij dit werk nog steeds met zoveel inzet blijft doen. Ook vorig jaar is er een nieuwe vertaling verschenen (de adelaar in zijn vlucht) en er komt er nog een aan (de wereld dat ben jij).
De boeken zijn nog steeds heel belangrijk om mensen met het gedachtengoed van Krishnamurti in contact te brengen. Uit de verhalen van mensen blijkt heel vaak dat de eerste ingang, misschien niet de eerste keer dat ze iets horen over Krishnamurti, maar dat ze er serieus mee aan de slag gaan begint bijna altijd met het lezen van een boek.
Als ze dan een nederlands boek nemen, wat in nederland nogal eens het geval is, dan wordt het natuurlijk uiterst belangrijk dat de vertalingen van die boeken van goede kwaliteit zijn. Ik heb wel eens gehoord dat het in China bijvoorbeeld gebruikelijk was om de Krishnamurti teksten gewoon door de vertaalmachine te halen en u kunt begrijpen dat dan er dan niet veel over blijft van de werkelijke betekenis van de woorden van Krishnamurti. Je moet behoorlijk ingevoerd zijn om dit te kunnen vertalen, niet alleen in het engels, maar ook in de benadering. Ook de woorden zelf zijn vaak lastig te vertalen in het nederlands: consciousness, awareness, the mind, the universe. Bovendien moet het ook niet een persoonlijke interpretatie worden. Het ligt nogal gevoelig, de vertaling van Krishnamurti’s teksten.
Over Hans aan wie wij als Krishnamurti Stichting het vertalen van de boeken van Krishnamurti voor meer dan 100% toe vertrouwen wil ik u nog wat meer vertellen.
Ik heb het geluk gehad met hem 10 jaar in het bestuur van de stichting te mogen samen werken en daarnaast ook nog eens persoonlijk interview met hem te hebben gedaan (gepubliceerd in : Geinspireerd door Krishnamurti - 10 openhartige gesprekken – Synthese 2014).
Naar aanleiding van het interview en hoe ik Hans verder ken ga ik u iets meer over hem vertellen
Hoe is Hans zelf eigenlijk met Krishnamurti in aanraking gekomen?
Hans heeft mij verteld dat hij Krishnamurti in twee fasen op het spoor is gekomen. Toen hij begin twintig was en deelnam aan een discussiekring waarbij een boek over grote filosofieën werd besproken. Daar hij las voor het eerst iets over Krishnamurti. Dat was nog niet het begin van een grote blijvende geraaktheid, die kwam 15 jaar later toen hij zelf een boek kocht van Krishnamurti en vanaf dat moment stortte hij zich er vrij snel in. Hans kocht alle boeken die er op dat moment bij de Stichting te krijgen waren van Krishnamurti. Hij voegt daaraan toe dat hij toen nog niet wist dat het eigenlijk genoeg is om maar een boek van Krishnamurti te lezen. Hij reisde ook al snel naar Engeland om naar Krishnamurti zelf te gaan luisteren. Over dat laatste zegt hij dat dit anders was dan het lezen van een boek, veel directer:
Er is meer contact, er is iets wat op dat moment ontstaat en waar je gelijk kennis van neemt. Bij zo n directe confrontatie springt er een vonk over.
En hij schrijft in een brief aan een schoolvriend: wie Krishnamurti in levende lijve heeft horen spreken is daarna niet meer dezelfde. Het doet iets met je wat je niet direct in woorden kunt vastleggen, het geeft je een andere kijk op dingen.
Over het verschil tussen het lezen van een boek en Krishnamurti live mee maken doet doet hij een intrigerende uitspraak:
Van het lezen van een boek daarvan kun je zeggen: dat was het, maar als je naar hem luistert kun je zeggen : dat is het.
Dit zijn typisch uitspraken van Hans, waar je nog wel even over na moet denken, waar ik u toe uitnodig.
Ik ga even verder met het leven Hans: Hans ontmoet Anneke Korndörfer, die de toenmalige secretaris van de Stichting en hij gaat mee doen in een groep van drie om het Noteboek, het dagboek van Krishnamurti te vertalen (Krishnamurti over Krishnamurti). Hij had inmiddels engels gestudeerd . Zij werkten hier 2 jaar aan.
En hij zegt over die tijd en het vertalen het volgende:
Ik had dus meteen het voordeel dat ik via het vertalen van zijn werk nog weer dieper daarop in ging, want als je het gaat vertalen bestudeer je het nog intenser dan als je het gewoon leest. Het grappige is: met Krishnamurti is het zo dat je niets moet doen, maar als je iets vertaalt dan doe je wel wat en dat geeft dan toch een soort voldoening, ik doe er iets mee.
Mensen die op dit moment in onze vertaalgroep zitten voor de DVD ondertiteling zullen dit ongetwijfeld herkennen.
Wat sprak Hans nu eigenlijk aan bij Krishnamiurti?
Hans heeft zich afgevraagd waarom hij bij Krishnamurti is uitgekomen. Hans is open minded en ook vandaag de dag heeft hij interesse in andere grote denkers of andere benaderingen. Toch is hij bij Krishnamurti uitgekomen. Hij zegt hierover:
Sommige mensen worden wel en sommige niet door K aangesproken. Je moet er voor openstaan. Er moet al iets in je zijn wil je ervoor openstaan. Iemand zei ooit toen hij naar Krishnamurti luisterde: die zegt wat ik altijd al heb gedacht en dat zeggen meer mensen. Dat is bij mij allemaal niet zo rechtstreeks. Ik heb dat allemaal niet gedacht maar wel gevoeld. Het sloot aan. Er zijn een heleboel deuren, die deur stond open, een andere niet.
Dit is een mooie relativerende manier om iets te zeggen over waarom de ene mens door Krishnamurti diep getroffen wordt , terwijl de ander het ervaart als theoretisch of abstract. De ander kan natuurlijk weer wel geraakt worden door een andere invalshoek en daar zijn weg vinden.
In het interview wordt het concreter wat Hans aansprak. Hij geeft daarop o.a. dit opmerkelijke antwoord:
Wat mij aansprak bij Krishnamurti, in tegenstelling tot andere spirituele leraren, was het feit dat hij geen receptenboek voor het leven geeft. Dat wilde ik kennelijk dus ook niet hebben. Het had ook gekund dat ik dat wel had willen hebben, maar mij sprak het juist aan dat dat hij dat niet deed. Dat je dus ook helemaal niets hoefde te doen, of zelfs maar te laten. Geen meditatie bijeenkomsten, geen kerkachtige dingen, helemaal vrij, helemaal niks. Ik heb mij wel eens afgevraagd of het mij niet interesseerde vanuit een zekere luiheid. Dat sprak mij erg aan bij Krishnamurti. (ik kom daar nog op terug)
En daarnaast zegt hij:
En bovendien dat hij, zonder dat met woorden te noemen, over de hogere en diepere dingen van het leven sprak. Hij gebruikte het woord God zelden, maar toch was er iets bij hem dat min of meer die plaats in nam, zou je kunnen zeggen.
Een heel mooie passage en ook bijzonder om Hans te horen zeggen dat hij zich afvraagt of hij misschien lui is. Want als er iets wat opvalt als je met hem werkt is dat hij alles behalve lui is. Toen hij op zijn 60e in de VUT ging en vrij snel daarna gevraagd werd om een functie binnen de Stichting te gaan vervullen heeft hij zich er helemaal aan gewijd. In 1995, het jaar dat K 100 jaar daarvoor was geboren zijn er imposante activiteiten in het land opgezet met oa een expositie op verschillende plekken en toespraken in de Rai. Hij is ook diegene die gezorgd heeft dat het KDSC er kwam. Hij heeft in al die jaren alle functies vervuld die er mogelijk zijn, of hij er wel of geen zin had toch nam hij taken op zich als het nou eenmaal nodig was. Hij is ook enige jaren Trustee geweest van de Engelse school, een taak waar je niet zomaar voor uitgenodigd wordt. Wij hebben hem leren kennen als zeer actief en doortastend. Hans niet alleen actief in deze zin maar ook in zijn denken. Hij is eerder door denker.
Deze luiheid moet ergens anders betrekking ophebben.
Hans is meer dan vijftig jaar intensief met Krishnamurti bezig geweest. Dan is het toch interessant om van hem te horen Wat volgens hem de essentie is van het gedachtengoed van Krishnamurti? Hij vat dit in een notendop als volgt samen:
Wat mij de essentie van Krishnamurti lijkt, dat zijn in mijn ogen twee begrippen : eenheid en vrijheid. Eenheid in de zin van ‘the wholeness of life’, de eenheid van het leven en ook van de mensheid. En vrijheid als tegenstelling van gebondenheid, van allerlei vormen van conditionering. Dat is voor mij de essentie van K. Je kunt natuurlijk ook nog andere dingen noemen zoals liefde en schoonheid, maar dat komt voor mij niet op de eerste plaats. Ik denk dat liefde iets is dat vanzelf mee komt. En hoe bereik je dan die eenheid en die vrijheid, als die al te bereiken is? Ik denk dat vooral het besef van de tegenstellingen daarvan: de verdeeldheid en de gebondenheid dat je daardoor kunt komen tot inzicht. En dan ben je er eigenlijk, denk ik. De tegenstelling van vrijheid is de gebondenheid en van de eenheid de verdeeldheid en dan zowel in de innerlijke als in de uiterlijke wereld.
Een glashelder betoog.
Dan tenslotte nog de vraag welke invloed het zo intensief Krishnamurti bestuderen op hemzelf gehad heeft. Op die vraag antwoord hij:
Ik vind dat moeilijk want ik weet niet wat het geweest zou zijn als ik niet met het werk van Krishnamurti in contact zou zijn gekomen, misschien was er dan iets van andere kanten gekomen met een vergelijkbaar resultaat. Het werk van twee kanten uit, want door de verandering die misschien bij mij in de loop der jaren van binnen begon is misschien ook die belangstelling voor Krishnamurti toe genomen. Het werkt van twee kanten, het komt niet alleen maar van Krishnamurti.
Als ik toch zou willen proberen iets te zeggen over hoe het mij beinvloed heeft dan zou ik kunnen zeggen dat het gemaakt heeft dat ik geleerd heb geen vooroordelen te hebben. En dat ik heb geleerd te relativeren, niet te bejubelen en niet te verguizen. Ik bedoel dat je niet meteen zo gloeiend warm loopt voor een of ander idee of ideaal. En dat je je realiseert dat mensen mensen zijn en niet een verpersoonlijking van dogma’s, theorieen of conclusies.
Veel van wat ik hier heb beschreven herken ik heel sterk in de jaren dat ik met Hans heb gewerkt, Hans oordeelt niet, hij gaat ook niet met iets aan de haal, hij heeft een bepaalde bijna stoicijnse nuchterheid en helderheid en hij blijft open staan voor nieuwe voorstellen. Niettemin staat hij ook voor zijn overtuigingen, hij benoemt uitdrukkelijk wat hij belangrijk vindt en gaat dan niet de eventuele moeilijkheden daarbij uit de weg.
Krishnamurti maakte zich op een gegeven moment zorgen of er wel mensen waren die iets van Perfume van de Teachings in zich hadden, met zich mee droegen en daardoor er ook iets van konden overdragen. Dat kun je natuurlijk niet organiseren. Het is er of het is er niet. Hans heeft iets van dit Perfume. Ik heb mij afgevraagd welke kwaliteiten dit Perfume, dit aroma heeft bij Hans zoals je dat van een goede wijn kunt zeggen. Ik zou zeggen: een rustig bescheiden aroma met grote diepgang en ook ietwat gedurfd .
Een betere vertaler van het werk van Krishnamurti kunnen we ons niet wensen.
Lezing Hans van der Kroft, vertaler van het boek "as one is":"leven zonder gisteren of morgen"
Over ‘Leven zonder gisteren of morgen’.
Het is inmiddels voor de tweede keer in minder dan een jaar tijd dat door uitgeverij Synthese samen met de Stichting Krishnamurti Nederland een nieuw verschenen boek van Krishnamurti wordt gepresenteerd. Dat zegt iets over de betekenis die het werk van Krishnamurti zowel voor de uitgeverij als voor de Nederlandse Stichting heeft Er is wel een klein, maar niet onbelangrijk, verschil tussen de twee boeken waar via een presentatie aandacht aan gegeven wordt. Het eerste, ‘De adelaar in zijn vlucht’, was een licht geactualiseerde heruitgave van een enkele tientallen jaren geleden met succes uitgebrachte bundel toespraken van Krishnamurti. Het tweede boek, dat van vandaag, is een nieuw, nooit eerder in vertaling verschenen, werk van Krishnamurti, dat voor nieuwe lezers een kennismaking met zijn levensbenadering zal kunnen zijn, terwijl het voor degenen die daar van oudsher al bekend mee zijn een nieuwe visie op het vertrouwde thema zal kunnen betekenen.
Als korte inleiding bij de presentatie zal ik u iets over de achtergrond van het huidige boek vertellen, om vervolgens in te gaan op wat een van de belangrijke thema’s van Krishnamurti is, een thema dat tot uitdrukking komt in de voor sommigen misschien wat mysterieuze Nederlandse titel van dit nieuwe boek, ‘Leven zonder gisteren of morgen’. Iemand die deze titel voor het eerst leest zou zich kunnen afvragen wat er eigenlijk zo mis is met gisteren en met morgen dat Krishnamurti ze allebei zou willen afschaffen. Dat vraagt om een uitleg en die uitleg zal ik u straks proberen te geven. Maar eerst doen we een stap terug in de tijd en verplaatsen ons naar de jaren waarin zich afspeelde wat later tot de inhoud van dit boek heeft geleid.
Het is 1955, tien jaar na het einde van de tweede wereldoorlog. De wonden zijn nog vers, in de herinnering duiken de verschrikkingen telkens weer op, terwijl in de wereld de tot dan toe nog koude oorlog tussen Oost en West dreigt over te gaan in een alles vernietigende realiteit. In die wereld zoeken mensen geestelijke leiding, wenden zich tot religieuze of spirituele leidsmannen in de hoop dat die hun een weg zullen wijzen die tot verlichting leidt. En daarbij stuiten ze soms plotseling, onverwacht of na veel zoeken, op Krishnamurti, een kleine, wijze man, geboortig uit India, maar al lang een wereldburger, die onvermoeid de wereld afreist en aan wie het maar horen wil vertelt dat er geen weg is, dat de verlichting hier en nu is, voor iedereen die het verleden los kan laten en kan inzien dat de toekomst is wat we er vandaag van maken.
Hij had zich in de oorlogsjaren stil moeten houden, Krishnamurti, er was toen weinig oor voor zijn radicale, pacifistische woorden. Maar daarna had hij met volle kracht de taak weer op zich genomen die hij als zijn levensdoel zag: de mensheid overal op de wereld toe te spreken om ze te vertellen van de zinloosheid van het zoeken naar een waarheid buiten jezelf en buiten het hier en nu. Na 1945 bezocht hij eerst India, dat in een staat van revolutie verkeerde en waar het einde van het koloniale tijdperk met veel interne onenigheid gepaard dreigde te gaan. Maar ook Europese landen en de Verenigde Staten bezocht hij weer. In dat jaar 1955 sprak hij bijvoorbeeld voor het eerst sinds 1938 opnieuw in Nederland, in Amsterdam. En daarna, in de zomer van datzelfde jaar, luisterden in Ojai, Californië, onder de daar altijdgroene eikenbomen, enkele honderden toehoorders naar de acht toespraken die in het boek dat hier vandaag gepresenteerd wordt weergegeven worden. Ze luisterden niet alleen, ze stelden ook hun vragen aan Krishnamurti, zoals bijvoorbeeld over de groeiende jeugdcriminaliteit, over de betekenis en uitleg van dromen, over de opvoeding van kinderen, over het doel van het leven, over wat er is na de dood en over nog veel meer zaken waarmee de mens van toen, net als die van nu, geconfronteerd werd. En Krishnamurti antwoordde, vaak heel uitvoerig en steeds verhelderend. Hij werpt degenen die naar hem luisteren altijd op henzelf terug, omdat daar niet alleen het probleem te vinden is, maar ook de oplossing ervan. De acht in deze verzameling opgenomen toespraken die toen in het Ojai-dal hebben plaatsgevonden, met de erop aansluitende beantwoording van de gestelde vragen, bieden een kijk op de essentie van Krishnamurti’s leringen, die vandaag de dag nog net zo actueel zijn als ze dat toen al waren.
Dat als achtergrondschets bij dit boek. En dan nu een korte verkennende blik op dat door Krishnamurti zo vaak benadrukte thema van de invloed van het verleden zowel als van de toekomst op ons leven in het huidige moment. De Nederlandse titel, ‘Laat het verleden los’, van een ook bij uitgeverij Synthese verschenen en inmiddels zijn 13de druk belevende keuze uit het werk van Krishnamurti, is al een aanduiding van zijn betrokkenheid bij hoe wij, zoals hij het ziet, ons met versperringen en blokkades de levensweg onnodig bemoeilijken. En dat heeft allemaal met tijd te maken. Daarbij maakt Krishnamurti onderscheid tussen twee vormen van tijd, de chronologische tijd en de psychologische tijd. Laten we eens luisteren naar hoe hij dat zelf zei:
‘Er bestaat een tijd die psychologische tijd wordt genoemd. Er zijn dus twee tijden, de tijd van gisteren, vandaag en morgen, de tijd van de afstand die je nodig hebt van hier naar je huis, dat is de ene soort tijd. Het kost tijd om een taal te leren, je moet een heleboel woorden verzamelen, ze in je geheugen opnemen, dat kost allemaal tijd. Een techniek leren, een vak, een beroep leren, dat houdt allemaal verloop van tijd in, chronologische tijd. En dan is er de psychologische tijd, de tijd die je geest bedacht heeft. Je geest die zegt: ”Ik zal president worden, ik zal morgen een goed mens zijn, ik zal iets bereiken, ik zal succes hebben, ik zal welgesteld zijn, ik zal het volmaakte tot stand brengen, ik zal een leider van het volk worden, ik zal dit worden, ik zal dat worden”. Daar is tijd de afstand tussen de toestand van nu en het gestelde doel. Het zal tijd vergen om het doel dat ik me voorgesteld heb te bereiken, ik moet daarvoor vechten, me ervoor inzetten, ambitieus en meedogenloos zijn, iedereen opzij duwen. Het zijn allemaal dingen die je geest zich voorspiegelt en die hij wil bereiken; die dingen roepen de psychologische tijd in het leven. We hebben dus te maken met die twee soorten van tijd, de chronologische tijd, de tijd volgens de klok en de psychologische tijd’.
Tot zo ver Krishnamurti. Die chronologische tijd, waar wij dagelijks mee werken om aan onze verplichtingen te voldoen, doet ons geen kwaad, die helpt ons, door ons leven overzichtelijk te maken en te houden. Ze is een soort regelend mechanisme, met de klok en de kalender als haar instrumenten. Heel anders is het met de door Krishnamurti zo genoemde psychologische tijd, die je ook innerlijke tijd zou kunnen noemen. Daarbij speelt ons denken een grote rol. De chronologische tijd beleven we en gebruiken we op een neutrale manier, zonder ons daar eigen voorstellingen bij te maken. De psychologische tijd daarentegen is de tijd van het uitzien naar iets of het opzien tegen iets, dingen die chronologisch nog niet aan de orde zijn, maar waar we ons voorstellingen van maken, plezierige of bedreigende. Dat is dan dat ‘morgen’ waarvan Krishnamurti ons aanbeveelt het uit ons leven te bannen. En het ‘gisteren’ dan? Dat is het afwijken van de realiteit van de huidige dag door terug te kijken op dingen die inmiddels al verleden tijd zijn en ons daardoor vervuld te gaan voelen van strelende, prettige, ons ik-gevoel opmonterende gedachten, of, de andere kant van de medaille, ons benauwd of bedreigd te voelen door onze herinneringen aan wat we achteraf gezien ooit heel anders hadden moeten doen of simpelweg niet hadden moeten laten gebeuren. Dat is het ‘gisteren’ dat we uit ons leven, ons gedachteleven, zouden moeten bannen, om niet langer te hoeven worstelen met, of te gloriëren in, wat ons fantaserende denken eruit opdiept of eraan vastknoopt. Wat Krishnamurti ons duidelijk wil maken is dat al dat opzien tegen iets, uitzien naar iets, vervuld zijn van iets, of je benauwd of bedreigd voelen door iets, je belemmert in je vrijheid, je psychische of, als je die term wil gebruiken, psychologische vrijheid. Leven zonder gisteren of morgen is daarom leven in vrijheid, in geestelijke vrijheid. En die vrijheid is voor Krishnamurti altijd het voornaamste doel geweest waarvoor hij de ogen van de mensheid open wilde doen gaan. Dat open gaan van onze ogen is voor Krishnamurti vervat in een proces dat hij ware meditatie noemde. Ik laat hem tot slot nog weer even zelf aan het woord, ditmaal in een citaat uit het hier vandaag te presenteren boek:
‘Mediatie is een proces van zuivering van de geest. Zuivering van de geest is alleen mogelijk wanneer er geen sprake is van onder controle houden, daarmee verspilt degene die het doet energie. De energieverspilling ontstaat uit de wrijving tussen degene die de controle uitoefent en dat wat hij onder controle wil houden. Als je nu zegt: ‘Ik weet het niet’, vindt er, in welke richting dan ook, geen enkele activiteit van het denken plaats om een antwoord te vinden, de geest is volkomen stil. En er is bijzonder veel energie nodig om de geest stil te laten zijn. De geest kan niet stil zijn zonder energie – niet de energie die verspild wordt aan conflicten, onderdrukking, overheersing, of aan bidden, streven, smeken, wat in actie komen inhoudt, maar de energie die totale aandacht is. Iedere activiteit van het denken, in welke richting dan ook, is een verspilling van energie en wil de geest volledig stil kunnen zijn, dan is de energie van de totale aandacht beslist nodig. Alleen dan ontstaat iets dat je niet kunt uitnodigen, dat je niet kunt zoeken, waarvoor respectabiliteit niet bestaat, en dat je niet kunt nastreven via deugden of offers. Die toestand is creativiteit – dat is het tijdloze, het werkelijke’. Einde citaat.