header 1920x550

Lezing gehouden ter gelegenheid van boekpresentatie van de Nederlandse vertaling van "The Flight of the Eagle" : "De adelaar in zijn vlucht"

Zaterdag, 23 mei 2015. 13.00 – 16.00 uur. De Kargadoor, Oude Gracht 36, 3511 AP  Utrecht.

 


 

Lezing van:Hans van der Kroft, vertaler van het boek.


“Radicaal veranderen’

Als u het boek dat hier vandaag wordt gepresenteerd in handen neemt en er de laatste bladzijden van bekijkt – dat moet je eigenlijk altijd doen bij een boek, heel vaak staat daar iets waarvan je als je netjes had gewacht tot je het boek uit had zou denken ‘had ik dat maar eerst gelezen’ – maar goed, bij dit boek van vandaag dus, staat achterin een lijst van door Synthese in de loop van de jaren uitgegeven boeken van Krishnamurti en dat is een lange, indrukwekkend lange lijst van titels. Allemaal werk van en soms ook nog over Krishnamurti.

Ja, Krishnamurti. Wat is het toch waardoor die naam al zo lang en ook vandaag de dag nog steeds actueel blijkt te zijn en tot de verbeelding spreekt in allerlei kringen waar spiritualiteit de toon aangeeft? Wat brengt een aantal Nederlandse uitgeverijen er al tientallen jaren toe werk van Krishnamurti in vertaling uit te brengen? Zakelijk gezien omdat het verkoopt, maar ik denk dat de zakelijke belangen hier niet in de eerste plaats bepalend zijn. Ergens op de achtergrond speelt misschien nog altijd mee dat een van de belangrijkste en meest indrukwekkende gebeurtenissen uit het leven van Krishnamurti zich bij ons, in Nederland. heeft afgespeeld, het feit dat hij de rondom hem gevormde wereldomvattende organisatie met duizenden leden ophief om alleen en door niets en niemand gebonden verder te kunnen gaan. De beroemde redevoering waarmee hij dat aankondigde blijft doorklinken in de treffende slotwoorden die ook nu nog regelmatig worden aangehaald: ´Het enige wat ik belangrijk vind is dat de mens absoluut en onvoorwaardelijk vrij wordt´ en vooral ook in de uitspraak van hem die het vaakst geciteerd wordt: ´Waarheid is een land zonder een weg erheen´. Ja, waarheid als een land zonder een weg erheen, dat slaat al diegenen onder ons die menen bezig te zijn geleidelijk te vorderen op een weg naar de waarheid en daar te zijner tijd te zullen aankomen, dat slaat ons dan wel de bodem onder de voeten vandaan: ´Waarheid een land zonder een weg erheen´. Waarmee ik vooral wil zeggen hoe belangrijk het is dat Krishnamurti’s werk blijvend onder de aan dacht wordt gebracht, zoals ook nu weer gebeurt door de herdruk van het boek dat hier vandaag wordt gepresenteerd: ‘De adelaar in zin vlucht’. En dat brengt me bij de vraag: bekijkt u wel eens het colofon van een boek dat u ergens in handen neemt? Dat is die korte informatie over het boek die meestal in het begin, net voor de titelpagina, te vinden is. Het is over het algemeen niet het eerste waar je naar kijkt bij een boek, maar het bevat vaak wel interessante informatie, bijvoorbeeld de originele titel, als het om een vertaald boek gaat, en, in dat geval de naam van de vertaler of de vertalers, en ook wanneer het boek voor het eerst is verschenen. Als u dat bekijkt bij het boek dat hier nu wordt gepresenteerd, zult u zien dat het voor het eerst uitkwam in 1974, al 41 jaar geleden dus, zowel de oorspronkelijke Engelse editie als de Nederlandse vertaling, die nu opnieuw wordt uitgebracht. En in dat colofon ziet u ook dat er twee vertalers worden genoemd, plus nog de naam van iemand die hun vertaling heeft herzien, mijn naam in dit geval. Dat roept dan bij u misschien vragen op als: waarom was dat herzien nodig en wie waren eigenlijk die twee vertalers, die aan hun namen te zien samen een echtpaar waren? Zonder daar lang over uit te weiden wil ik dan toch even beklemtonen hoe belangrijk Henri Methorst en zijn vrouw Ans Methorst-Kuiper in de loop van de jaren voor de bekendwording van het werk van Krishnamurti in Nederland zijn geweest.

Henri Methorst was in 1930 een student van net twintig jaar toen hij van een tante van hem voor het eerst iets hoorde over de jaarlijkse kampen in Ommen, waar zij actief bij betrokken was. Ze gaf hem een boekje van Krishnamurti en toen hij dat had gelezen wist hij meteen ‘dit is het’ en gaf zich op als deelnemer aan het eerstvolgende kamp in Ommen. Het zou te ver voeren om hier nu nader in te gaan op ontstaan en geschiedenis van die kampen in Ommen, maar voor wie in de details geïnteresseerd is heeft de uitgeverij Synthese enkele boekjes in haar assortiment die de weetgierigheid kunnen bevredigen, de titels ervan zijn ‘Krishnamurti in Ommen’ en ‘Waarheid is het leven zelf’. Henri Methorst was meteen ijverig werkzaam bij de organisatie van de kampen en ontmoette daar het echtpaar Bob en Ans Bouwman die de er aanwezige boekwinkel runden en de toespraken van Krishnamurti vertaalden. Henri ging daar direct aan meedoen en met zijn drieën richtten ze een kleine uitgeverij op, die ze De Driehoek noemden een uitgeverij die tot op de dag van vandaag is blijven bestaan, al heeft Henri Methorst zich er kort na de oorlog al uit teruggetrokken. Die naam De Driehoek was overigens wel heel toepasselijk, want tussen het iets oudere echtpaar Bouwman en de jonge Henri Methorst ontstond een driehoeksverhouding die er tenslotte toe leidde dat het huwelijk van de Bouwmans werd ontbonden en Ans Bouwman-Kuiper tot Ans Methorst-Kuiper werd. Ze bleven Krishnamurti vertalen en uitgeven, ook in latere jaren, toen die kampen al lang niet meer bestonden. Bij De Driehoek verscheen ook een door speur- en vertaalwerk van Ans tot stand gekomen eerste grote bloemlezing uit het werk van Krishnamurti, onder de titel ‘Van Waarheid en Leven’. Daarvan is in onze tijd een geactualiseerde versie uitgebracht door Synthese, onder de titel ‘Wat is waar?’. En in het begin van de jaren zeventig van de vorige eeuw kwam er een handig klein door Ans geschreven boek over Krishnamurti uit dat toen in diverse buitenlandse talen werd vertaald. En, zoals gezegd, Ans en Henri, nu het echtpaar Methorst-Kuiper, bleven vertalen en daardoor staan dus hun namen in het colofon van ‘De adelaar in zijn vlucht’. En dat nu, na veertig jaar, die vertaling herzien moest worden is alleen omdat het Nederlands van toen een ander Nederlands was dan dat van vandaag. De daardoor nodige aanpassingen waren niet ingrijpend, maar ze hebben van een ouderwets aandoende toon een hedendaagse gemaakt. Henri Methorst is tot op hoge leeftijd actief bij het werk van Krishnamurti betrokken gebleven. Hij bleef hem vertalen, tot het achteruitgaan van zijn gezichtsvermogen dat onmogelijk maakte. Diverse malen is hij ook opgetreden als simultaanvertaler bij toespraken van Krishnamurti, in 1981 nog in Amsterdam. Hij heeft ook gesproken bij de opening van de Krishnamurti tentoonstelling, die in 1995 op drie plaatsen in ons land is gehouden. En nog in 2003, toen hij al 94 jaar oud was, kwam er in de Verenigde Staten een in het Engels geschreven Krishnamurti-studie van hem uit, die onlangs zelfs een tweede druk beleefde en getiteld is ‘Krishnamurti: a spiritual revolutionary’.

En die karakterschets van Krishnamurti als bepleiter van een spirituele revolutie brengt me bij wat ik u wil gaan vertellen over en naar aanleiding van het boek ‘De adelaar in zijn vlucht’, dat hier vandaag wordt gepresenteerd,.

Het boek behandelt, zoals alle boeken van Krishnamurti, een hele reeks van voor ons leven belangrijke thema’s, meditatie, religie, liefde, de dood en nog vele andere. Een ervan wil ik wat nader aan u voorleggen: radicale verandering, innerlijke revolutie. In de video die straks te zien zal zijn kunt u Krishnamurti daar ook zelf nog over horen spreken. Revolutie was in de levensbenadering van Krishnamurti een sleutelwoord. Hij zei daarover bijvoorbeeld dit: ‘Het is duidelijk dat een radicale revolutie nodig is. De kritieke situatie in de wereld vraagt erom. Ons leven vraagt erom. Onze dagelijkse incidenten, strevingen en zorgen vragen erom. Onze problemen vragen erom. Er is een fundamentele, radicale revolutie nodig, omdat rondom ons alles in elkaar gestort is. Al lijkt het of er orde is, in feite hebben we te maken met een langzaam verval, met afbraak: de maalstroom van de vernietiging is steeds sterker dan de golfslag van het leven.’ Dat zei Krishnamurti dus, maar wat over het algemeen een revolutie wordt genoemd is, volgens hem, niet meer dan alles in een gewijzigde vorm laten voortbestaan. Revoluties die veranderingen in politieke systemen tot stand brengen zijn gedoemd te mislukken, ‘omdat‘ zegt hij ‘een systeem de mens niet veranderen kan; de mens verandert altijd het systeem, zoals de geschiedenis laat zien’. En ook een revolutie die op geloof en dogma’s berust moet mislukken, omdat ze wordt gekenmerkt door het uitoefenen van gezag en het ontkennen van vrijheid en daardoor zowel bij de individuele mens als in de maatschappij conflicten veroorzaakt, die de bestaande chaos alleen maar groter maken. Ik zal u nu uit ‘De adelaar in zijn vlucht’ een passage voorlezen waarin Krishnamurti over het onderwerp radicale verandering spreekt.

‘Als we dit alles zien – de oorlogen, de absurde verdeeldheid die de godsdiensten teweeggebracht hebben, de scheiding tussen de individu en de gemeenschap, tussen het gezin en de rest van de wereld – ieder mens die zich vastklampt aan een of ander wonderlijk ideaal en zichzelf opdeelt in ‘ik’ en ‘jij’, ‘wij’ en ‘zij’ – als we dit alles zien, objectief zowel als psychisch, dan blijft er in feite maar één vraag, één fundamenteel probleem over en dat is: of de menselijke geest, die zo zwaar geconditioneerd is, kan veranderen. En dat niet in een of andere toekomstige incarnatie, niet aan het eind van zijn leven, maar nu, radicaal veranderen, zodat zijn geest nieuw, fris, jong, onschuldig, onbeladen wordt, zodat we weten wat het betekent lief te hebben en in vrede te leven. Ik denk dat dit het enige probleem is. Als dit probleem is opgelost, zal ieder ander probleem, economisch of maatschappelijk, alles wat maar tot oorlogen leidt, tot een einde komen, dan zal de structuur van de maatschappij heel anders zijn.’

Dit was een citaat uit ‘De adelaar’. In de video die straks wordt vertoond zult u Krishnamurti uitgebreid over het onderwerp verandering horen spreken. Het was voor hem zo belangrijk dat op allerlei plaatsen in zijn boeken teksten te vinden zijn die erover gaan. Ik geef u er nog een, die komt uit het boek ‘Als een wit zeil op de blauwe zee’, ook alweer een uitgave van Synthese:

‘Voor een radicale verandering van de wereld om ons heen, met zijn ellende, zijn oorlogen. zijn werkloosheid, zijn honger, zijn klassenonderscheid en zijn totale verwarring, is een radicale verandering in onszelf nodig. De revolutie moet in onszelf beginnen, maar niet aan de hand van een of ander geloof of een bepaalde ideologie, want een revolutie op basis van een idee of overeenkomstig een bepaald patroon, is duidelijk helemaal geen revolutie.’ Einde citaat.

Misschien vraagt u zich nu af wat het voor ons persoonlijk inhoudt, zo’n innerlijke revolutie, zo’n radicale verandering. Volgens Krishnamurti dus veel, heel veel. En hoe vulde hij dat ‘veel’ dan in? Een belangrijke aanwijzing daarvoor spreekt uit de Nederlandse titel van zijn meest gelezen boek, ‘Laat het verleden los’. Waarbij de titel van een ander boek van hem, ‘Een totaal andere manier van leven’, aangeeft wat het resultaat moet zijn van zo’n radicale verandering. Een totaal andere manier van leven, dat is een uitspraak waar je op zijn minst even aan moet wennen. Welke rol speelt dat in ons leven, ‘wennen’? Het zal wel wennen, zeggen we van veel dingen die bij een eerste kennismaking niet zo maar acceptabel lijken. En veel went inderdaad, ook dingen waarover je als je er goed over denkt zou moeten zeggen: ‘hier zou een mens niet aan moeten willen wennen’. Wennen aan iets betekent vaak dat je het accepteert als iets onvermijdelijks, iets onontkoombaars. Soms word je daardoor onverschillig voor het goed of kwaad van bepaalde zaken of handelingen. Fijngevoeligheid staat het wennen in de weg, dus weg daarmee. Het kan verhelderend werken je te realiseren dat je een heleboel van je dagelijkse handelingen op een bepaalde manier doet omdat je gewend ben dat zo te doen en niet meer beseft dat het ook anders zou kunnen. Je hebt ergens voor gekozen, vaker onbewust dan bewust. Je zit in een sleur zonder dat je door hebt dat het een sleur is. De woorden ‘het kan ook anders’ zouden een levensmotto kunnen en misschien ook moeten zijn. Zelfs als je met overtuiging ergens voor hebt gekozen blijft het goed om je te realiseren dat het ook anders zou kunnen. En om zo af en toe ook eens te overwegen hoe dan, er kunnen verschillende mogelijkheden zijn. En altijd oppassen voor de gedachte ‘zo ben ik nu eenmaal’ of ‘zo doen we dat nu eenmaal’. Open staan voor variatie dus.


Even tussendoor, ter voorkoming van misverstand, denk niet dat hier iemand aan het woord is die deze radicale, fundamentele verandering tot een realiteit in zijn leven heeft gemaakt, want dat is niet zo. Ik ben ervan overtuigd dat wat Krishnamurti erover zegt waar is, maar dat is nog iets anders dan die, zoals hij het noemde, ‘totaal andere manier van leven’ tot de jouwe maken. Krishnamurti heeft mij door wat hij gezegd heeft beslist veranderd, maar die verandering is niet of, wie weet, nog niet, totaal. En Krishnamurti zou nu waarschijnlijk gezegd hebben: ‘een gedeeltelijke verandering is geen verandering’. Zo radicaal was hij.


Laten we nu eens kijken naar dat ‘laat het verleden los’, wat wordt daarmee bedoeld? Niet dat het verleden in zijn totaliteit uit je gedachtewereld zou moeten verdwijnen, we hebben de herinneringen aan wat we beleefd en ervaren hebben nodig om te kunnen functioneren zoals er van ons wordt verwacht. Het gaat daarbij om zakelijke, neutrale herinneringen, die als een soort naslagwerk in ons geheugen liggen opgeslagen en waar we een beroep op kunnen doen als dat nodig is. Die herinneringen kwellen ons niet, daar winden we ons niet over op. Maar er zijn andere herinneringen, herinneringen die ons beklemmen, die ons verontrusten, ons de rust benemen, de rust die we nodig hebben om zonder problemen te kunnen leven. Je hebt, bijvoorbeeld, een onaangename ervaring gehad, die laat je niet los, je bent bang dat zoiets weer zal gebeuren. Of je hebt iets gedaan waar je van weet dat het verkeerd was en ook dat laat je niet los, je blijft erover denken, je hebt spijt, je voelt je schuldig, enzovoort. En wat voor het verleden geldt gaat precies eender op voor de toekomst, je hebt verwachtingen van dingen die in de toekomst kunnen gebeuren of waarvan je weet dat ze zullen gebeuren, terwijl ze er op dit moment nog niet zijn en je onbekommerd zou kunnen leven met het idee ‘geen zorgen voor de tijd’. Al dat gepieker, al die ideeën die angst en zorgen teweegbrengen, het is allemaal denken. En dat is nu precies het denken waarvan Krishnamurti tegen ons zei dat we het los moesten laten. Hij wist natuurlijk heel goed dat we ons dagelijkse leven niet kunnen leiden zonder te denken, iedereen die nu hier aanwezig is heeft moeten bedenken hoe hij of zij hier het handigst naar toe zou kunnen komen en heeft zijn of haar denken nodig gehad om deze bijeenkomst een plaats te kunnen geven in de planning voor deze week. Het denken waarvan Krishnamurti zei dat we het samen met het verleden los moeten laten is dat fantaserende denken, dat je kan benauwen of je lustgevoelens kan bezorgen, want dat kan ook. En het is, merkwaardig genoeg, helemaal niet zo moeilijk om je voor te stellen dat het loslaten daarvan een radicale verandering in je leven teweeg zal brengen, een fundamentele revolutie. Maar je bent er niet met je dat voor te stellen, dat zal duidelijk zijn. Er is echt heel wat meer nodig om in de buurt te komen van die, zoals Krishnamurti hem noemde, totaal andere manier van leven. En dat kun je niet ergens gaan kopen of via het internet bestellen. Maar als ik zeg dat er heel wat meer nodig is bedoel ik niet een langdurig proces, niet iets dat tijd zal kosten. Waar het hier om gaat is inzicht en als inzicht komt dan komt het ineens, het ene moment was het er niet, het andere moment is het er en ziet onze wereld er opeens heel anders uit. Dan ben je veranderd. Totaal veranderd? Radicaal veranderd? Dat staat nog te bezien. Je kunt je ook inbeelden dat je bent veranderd, de wegen van ons ‘ik’ zijn slinks en o zo bedrieglijk. Wat is het eigenlijk, dat ‘ik’? Blijft er iets van over als we het verleden en het fantaserende denken loslaten? Krishnamurti noemde vaak als voorbeeld wat we ervaren bij het plotseling zien van een adembenemend vergezicht of een stralende zonsondergang, dan staat het denken stil. In zo’n moment van geraakt worden door een overweldigend panorama neemt de omgeving de leiding, we voelen ons klein naast die imposante schoonheid en zo’n vertoon van oerkracht. Een dergelijke ommekeer beleven we als we het denken en daarmee de tijd loslaten. Het is een overgave, een tijdloos moment waarin we niet langer behoefte aan weerbaarheid hebben en ieder conflictgevoel weggevaagd wordt. Ons ‘ik’ valt weg, het is niet meer ‘ik’ en de omgeving, of ‘ik’ en ‘de ander’, ‘ik’ en ‘jij’, of ‘wij’ en ‘zij’, er is eenheidsbesef. Kan dat ook gebeuren zonder een aanleiding van buitenaf? Ja, dat kan, op het moment dat we inzien – inzicht, daar gaat het om – dat er geen buitenaf is, dat de scheiding tussen het ‘ik’ en ‘de buitenwereld’ een fictie is. Het is mogelijk in te zien dat het ‘ik’ geen realiteit is, maar een denkbeeld. Het ons zo dierbare ‘ik’ is niet anders dan een voorlopig eindproduct van de werking van het niet-functionele, niet-rationele, fantaserende denken, dat ons de persoonlijke herinneringen en verwachtingen heeft bezorgd waaruit ons ‘ik’ is opgebouwd. Hoe ontstaat nu dat inzicht? Mijn moeder, zaliger nagedachtenis, zou zeggen: ‘dat is het geheim van de smid’. Waardoor inzicht tot stand komt is niet direct aan te wijzen. Een weg is het niet, het is het open gaan van een deur, een deur die we door onze ik-verblindheid voor een door niets te doorbreken stenen muur aanzien. Wat is de slotsom? Ondanks dat we vaak hebben aangevoeld dat wat Krishnamurti zei waar was, blijft het een probleem om wat we hoorden te verwerkelijken in ons leven. We voelden aan wat hij zei, we waren het er voor honderd procent mee eens, maar toch was het nog niet iets in onszelf. Krishnamurti heeft het over radicaal veranderen, dat begrepen we, maar hoe doe je dat? Je voelt dat hij gelijk heeft, je ziet dat helemaal in, waarom komt die verandering er dan niet? En zo ontstaat soms het gevoel dat wat Krishnamurti vroeg onmogelijk is. In dit verband is het misschien goed te vertellen dat er een video- opname is van een gesprek dat Krishnamurti ooit voerde met een van de belangrijke figuren uit de Krishnamurti Stichting van India, mevrouw Pupul Jayakar, iemand die trouwens ook een Krishnamurti-biografie heeft geschreven. In de loop van dat gesprek roept zij opeens uit: ‘Maar Krishnaji, u vraagt het onmogelijke!’. En dan zegt Krishnamurti: ‘Maar natuurlijk vraag ik het onmogelijke, al het mogelijke hebben we al geprobeerd’. Het zou goed zijn als we ons konden realiseren dat de grenzen die wij trekken tussen wat mogelijk is en wat onmogelijk is misschien niet zo hard zijn als wij wel denken. En laten we ons dan getroost voelen door de wetenschap dat zelfs een persoon die zo goed met het werk van Krishnamurti vertrouwd was als deze Indiase dame zich voor het onmogelijke voelde staan. Dat zal ons bij het luisteren naar Krishnamurti ook kunnen overkomen. En wat kunnen we dan nog doen? Dan kunnen we nog heel veel doen, als we ons echt door Krishnamurti aangesproken voelen. Leest u daarvoor maar eens wat al die mensen vertellen die door Marina Kuyper zijn geïnterviewd over de invloed die Krishnamurti op hun leven heeft gehad. Een van hen zegt: ‘Ik ervaar dat ik eigenlijk aan het wakker worden ben. Het is alsof je een beetje in slaap bent en dan begint te ontwaken. Je gaat zien wat er is, de realiteit. En dat is bevrijdend.’ Hoe Krishnamurti een inspiratie was voor het werk dat ze kozen en nu doen, het is allemaal te vinden in het boek dat Synthese eind vorig jaar heeft uitgebracht onder de titel ‘Geïnspireerd door Krishnamurti; tien openhartige gesprekken’.

En met die verwijzing naar dat andere, ook heel belangrijke boek, wil ik mijn inleiding bij de presentatie van ‘De adelaar in zijn vlucht’ besluiten. Mocht mijn betoog vragen bij u hebben opgeroepen, stel ze me, ik zal proberen ze te beantwoorden.